هنرهای نمایشی شکلی از هنر است که برخلاف هنرهای پلاستیکی، هنرمند در آن با استفاده از بدن و فیزیکِ خود در وهلهٔ نخست و سپس بهرهگیری از امکانات دیگر به خلق هنر خود میپردازد.
اصطلاح «هنرهای نمایشی» برای اولین بار در سال ۱۷۱۱ در زبان انگلیسی برای مجموعهای از هنرهای دیداری متکی به بازیگر مورد استفاده قرار گرفت.
تقسیمبندی هنرهای نمایشی شامل:
رقص
رقص معمولاً به حرکتهای انسان که برای بیان یک حالت انجام میگیرد گفته میشود. رقص میتواند در یک محیط اجرایی، روحانی یا اجتماعی اجرا شود.
به افرادی که به انجام رقص میپردازند رقصنده یا رقاص میگویند و به خودِ کنشِ رقص، رقصیدن یا رقص گفته میشود.
در فرهنگ معاصر ایرانی، رقاص لفظی است با بار منفی که به رقصندگان باشگاههای شبانه ازجمله رقص عریان عربی و رقص برهنهٔ غربی اطلاق میشود. بهکار بردن این لفظ برای کسانی که حرفهٔ آنان نوعی از انواع رقصهای هنری است ناپسند است.
انواع هنر رقص: رقص باله، رقص فولکلر، رقص بالروم، رقص آیینی.
اپرا
اُپرا آمیزهای از موسیقی و تئاتر است تا حقیقت به تصویر کشیده شود. ازاینرو برای خلق آثار اپرایی باید در دو بخش موسیقی و نمایش آگاهی داشت تا بتوان پدیدهای درخور تحسین ایجاد کرد.اپرا مجموعهای است از هنرهای مختلف: موسیقی، ادبیات، فن بازیگری، طراحی صحنه، دکور و کارگردانی. اپرا از ارزندهترین پدیدههای جهان موسیقی است. طی چندین قرن، اپرا با تحولات فراوان، همه گونه رویدادها و سبکهای موسیقی را تجربه کرد و به تکامل رسید.
آوازهای اپرا شامل دو قسمت است:
– آریا (Aria) که قسمت اصلی اپراست و خواننده در آن با آرایشهای آوازی، قدرت و مهارتش را ابراز میدارد.
گفتآواز (به فرانسوی: Recitatif) که نوعی از فن بیان و مکالمهٔ آوازی است و غالباً پیش از آریا قرار میگیرد.
در اپرای ایتالیایی، گفتآواز رابط بین دو آریاست:
الف- گفتآواز خشک Recitatif Secco که آواز بدون ارکستر است و فقط با چند آکورد کوتاه همراهی میشود.
ب- گفتآواز همراهیشونده Recitatif accampagne که خواننده به همراهی ارکستر میخواند و بیشتر در اپراهای فرانسوی معمول است.
تئاتر
اگر عبارت «هرگاه A نقش B را برای C بازی کند یک نمایش شکل گرفتهاست» را برای تعریف نمایش بپذیریم وابستگی غیرقابل انکار هنرهای نمایشی به سه مقوله (بازیگر، نقش و تماشاگر) مشخص میشود. تئاتر در سادهترین تعریف شکلی از نمایش است که علاوه بر این سه عامل وابسته به عوامل دیگری چون «محل نمایش، متن نمایشی، زمان اجرا و فرایند تولید تا ارائه دارد» با این تعریف نمایشهای غیر داستانی در ردیف تئاترها قرار نمیگیرند.
تئاتر از کلمهٔ یونانی «تئاترون» بهمعنی تماشاخانه یا محل تماشا گرفته شدهاست و شامل انواع مختلفی چون نمایش زنده با بازیگر، نمایشهای عروسکی، پانتومیم، تئاتر تلویزیونی، اپرا، باله، نمایشهای موزیکال، نمایش رادیویی، نمایشهای آیینی (به شرط داشتن ساختار روایی) و شکلهای خاصی از نمایشهای سنتی ملل و اقوام (برای نمونه: نقالی، پردهخوانی، نمایشنامهخوانی، تخت حوضی، تعزیه در ایران) و نمونههای متعدد دیگری است.
تئاتر امروزه ازنظر ساختار و شکل ارائه گستردگی فراوانی یافته و شکلهای گاه بدیعی چون (تئاتر خیابانی، تئاتر محیطی، تئاتر مواجه، تئاتر پوچی و…) که برخی از آنها در شکل اجرا و تعدادی نیز در ساختار نمایشنامه دست به نوآوری زدهاند.
ریچارد فورمن، پیتر بروک، یرژی گروتوفسکی، خوان آکالایتیس، رابرت ویلسون، الیزابت لکامپت، پیتر سلارز، ژوزف اسووبودا، آندره سربن، آرین منوشکین و مارتا کلارک از جمله کارگردانهایی هستند که تئاتر را به گوناگونی شیوهها و سیستمهای ارتباطی آن تجربه کردهاند.
سیرک
رومیان اولین کسانی بودند که واژهٔ سیرک را بهکار بردند در آن زمان به محوطهٔ وسیعی که محل نمایشهای مهیجی همچون اسب دوانی، آکروبات، مسابقه ارابه رانی و کشتی بود سیرک گفته میشد. نوع جدید سیرک از سالهای ۱۷۰۰ میلادی آغاز به کار کردهاست و در آن از شعبده باز، دلقک، آکروبات باز و همه نوع حیوان رام شده و حتی شیر و خرس هم استفاده میشود