دره شمخال نامی است برگرفته از روستایی کوهپایه ای به همین نام که از شمال شرقی به کوه آسلمه و از جنوب شرقی به رودخانه دائمی کال شمخال محدود است.
این روستا بنای تاریخی کهنی ندارد اما اقلیم مساعد، خاک مرغوب و منابع غنی آب، تاثیر فراوانی در شکل گیری روستا داشته و اسم روستا ظاهرا از یک نوع تفنگ به نام شمخال گرفته شده است. مردم روستا کرد کرمانج و پیرو مذهب شیعه اند و عموما از طریق کشاورزی به ویژه باغداری و دامداری و عده ای هم از راه صنایع دستی معیشت می گذرانند.
شمخال دره ای به زیبایی بهشت بر روی زمین است جایی بکر که هنوز دستخوش تغییرات زیادی نشده است. این دره و روستای زیبای آن در در فاصله سه کیلومتری جنوب شهر باجگیران و 65 کیلومتری شمال غربی قوچان واقع شده است. دره شمخال دارای شیب ملایمی است که در ورودی خود روستایی به همین نام با بافت مسکونی متراکم را جای داده و استمرار آن در میان دره خوش آب و هوای شمخال موقعیت منحصر به فردی به این روستا داده است. در مدخل ورودی زو (دره) رودخانه ای فصلی جاری است که هنوز آب چندانی در آن دیده نمی شود اما هر چه به داخل دره فرو می رویم بیشتر زیبایی ها و آب جاری و زلال آن چشمگیر می شود.
دره شمخال دارای پیچ و خم های بسیار و جذابیت های زیاد است چنانکه در پس هر خم آن چشم اندازهای ویژه ای را به نمایش می گذارد.
رود فصلی جاری در مسیر در تمام مسیر همراهی مان می کند هر چند در آغاز راه چندان عمق و آب زیادی ندارد اما هر چه جلوتر بروید وجود چشمه سارهای زیبای مسیر و آبشارهای جاری از اطراف صخره پر آب تر و جذاب تر می شود در عین آنکه بر زلالیت و شفافیت آن هم افزوده می شود.
دره شمخال دارای دیواره های عظیم و پر صلابت صخره ای است که اطراف رودخانه را در بر گرفته اند و در عین صلابت با سبزه زارها و روشنایی آب در هم آمیخته و جلوه بصری فوق العاده ای از آثار گذر زمان چون شکست ها و تخلخلها را بر دیوارهای آن می توان مشاهده کرد. پوشش گیاهی این منطقه شامل گردو، انجیر، زردآلو، چنار، بید، سپیدار، تمشک، موسیر، آنوخ (کاکوتی)، چریش، هفشان، گون، ریخوک، زرشک، گژی (زالزالک) و سدها گیاه وحشی و دارویی دیگرمی باشد.
زیارت امامزاده باء در نزدیکی روستای دربادام از رسوم ویژه مردم دره شمخال است که هر هفته به زیارت این امامزاده می روند.
در عروسی ها رقص محلی کرمانجی همراه با انواع سازهای محلی کردی و نوای سازهای محلی دوتار، دهل و سرنا زیبایی خاص به مراسم می بخشد که برای هر غریبه ای بسیار جذاب و دوست داشتنی است. مردان شمخال به ندرت پوشاک محلی برتن می کنند اما زنان همچنان لباس محلی کرمانجی شامل پیراهنی بلند، نیم تنه و شلوار کردی با رنگ های سفید و سرخ و گل بوته های زیبا می پوشند و بر سر روسری بلندی با طرح ها و نقش های رنگی مزین به زیورآلات می بندند. گلیم، جاجیم، قالی کردی و پلاس با طرح ها و رنگ های متنوع و زیبا از جمله صنایع دستی این روستای شمخال است.
غذای محلی اهالی روستا که مانند اکثرا جاها عمومیت دارد آبگوشت و کباب و مانند آن می باشد اما فطیر مسکه (نوعی نان محلی با کره تازه گوسفندی) انوان اشکنه و آش از غذاهای محلی خاص منطقه هستند. روستا جاده ای آسفالته دارد که از طریق شهر قوچان قابل دسترس است و مردم و گردشگران از این طریق به منطقه دسترسی می یابند.
شمخال بهشت ایران، بهشت خراسان وقتی که واردش شدید یا باید تا انتها بروید یا باید برگردید، گزینه دیگری ندارید. دره شمخال با شیبی ملایم از روستایی با همین نام شروع می شود. چشمه سارهای متعدد، آبشارهای زیبا، درختان سر به فلک کشیده، جریان آب زلال، دیواره های عظیم و پر صلابت صخره ای تنها بخشی از جذابیت های دره است. دالانها، حمامها و غارگونه ها بسیارند و وصف ناپذیر.
دره از درون پارک ملی تندوره به پیش می رود و بعد از حدود 12 کیلومتر 2 آب سرد شمخال و کمی گرمتر دره دیگری با نام دره دُربادام به هم می رسند. از اینجا به بعد دره کمی باز می شود و رود دورنگر شکل می گیرد. رود درونگر با حجم آب زیاد به سمت روستای محمدتقی بیگ و شهرستان درگز سرازیر می شود. بع از شش، هفت ساعت پیمایش و تماشای زیبایی های چشم نواز این منطقه دره پایان می یابد و به ناگاه نظاره گر دشتی وسیع خواهید بود.
موقعیت جغرافیایی: 65 کیلومتری شمال شهر قوچان، استان خراسان رضوی. ابتدای آن در حوزه شهرستان قوچان است و انتهای آن در حوزه شهرستان درگز.
دسترسی: در میدان فلسطین قوچان، سواری های شخصی علاقه مندان را به روستای شمخال می رسانند و در صورت هماهنگی دوباره از انتهای دره به قوچان بر می گردانند. جاده تا روستای شمخال آسفالته است و از تونل بلند باجگیران عبور می کند.
طول دره: از روستای شمخال تا درونگر، حدود 18 کیلومتر است (با استناد با تابلوی نصب شده در ابتدای مسیر)
ارتفاع دیواره دو طرف دره: در بلندترین نقاط تا 200 متر هم برآورد شده است.
وجه تسمیه: شمخال نام یک نوع تفنگ قدیمی و دست ساز و قوی به زبان کردی کرمانجی بوده است. کردی کرمانجی ضرب المثلی دارد به این مضمون که “مگر تیر شمخال به تو خورده است”. این ضرب المثل برای افرادی به کار می رود که در واکنش به یک اتفاق نه چندان مهم، گریه و ناله بسیار سر می دهند.
