در ایران سه روستای پلکانی وجود دارد، یکی پلنگان در سنندج، دیگری اورامان در کردستان و یکی هم ماسولهگیلان که البته از حالت روستا تا حدود زیادی خارج شده و در کنار زندگی روستایی، زندگی شهری هم در این منطقه رنگ غالبی به خود گرفته.در ۲۶ کیلومتری جنوب‌غربی فومن و در ۶۵ کیلومتری جنوب‌غربی رشت در استان گیلان، در میان جاده‌ای مه‌‌گرفته، این روستایی پلکانی جای گرفته است. ماسوله را به خانه‌های پلکانی‌اش که در دامنه کوه‌های سرسبز ساخته شده، می‌شناسند، نه فقط در ایران که در بیرون مرزها. اما فقط همان خانه‌های پلکانی نیست که ماسوله را بر سر زبان‌ها انداخته. ماسوله پر از رنگ و چیزهای جذاب و فوق العاده است. رودخانه ماسوله رودخان که از میان روستا می‌گذرد و مه‌ای که بیشتر وقت‌ها منطقه را دربرگرفته، کامل‌کننده آن همه زیبایی است.
وجه تسمیه نام ماسوله
نام ماسوله حداقل از سده ی هشتم و نهم هجری به بعد به همین صورت کنونی خود کاربرد دارد. برخی آنرا برگرفته از نام کوهی در جوار ماسوله به نام «ماهسالار» میدانند. به باور ایشان این ناحیه ابتدا «ماسالا» خوانده میشد و بر اثر کثرت استعمال بعدها به «ماسوله» مبدل شد. به روایتی دیگر کلمه «ماسوله» از دو بخش «ماس» و «اوله» تشکیل شده است. بخش نخست در فرهنگهای ایرانی به معنای کوه و مانع و بخش دوم نیز به معنای بلند است که در ترکیب با «های» تصغیر به مفهوم «مانند» آمده است. بنابر این ماسوله را میتوان «کوه بلند» و «کوه-مانند» معنا کرد. با تکیه بر زبان های سانسکریت و فارسی میانه آنرا «ماه کوچک» یا «سرزمین ماه کوچک» نیز معنا کرده اند. برخی این نام را برگرفته از نام «موصل» شهری در اقلیم کردستان میدانند و معتقدند ماسوله ای های اولیه کرد بودند و آیین ایزدی (از ادیان باستانی آریایی) داشتند. حال آنکه به یک تفاوت ساده یعنی تفاوت «ص» و «س» توجه نشده است. از این رو این تعبیر سطحی به نظر می رسد. این تعبیر باعث داستانسرایی های دیگری نیز نزد افراد مغرض، کم سواد یا بی سواد شده است (مثل ربط دادن قیام مختار بر علیه خلیفه اموی یزید و اینکه مردم ماسوله از بیم مختار به محل فعلی فرار کردند). بدون توجه به اینکه تمام مردم ماسوله از دیر باز شیعه اند و مراسم ویژه ماه محرم ماسوله جز دیدنیهای این شهر محسوب می شود. تعبیری دیگر، ماسوله را کلمه ای عربی و واژه ای مرکب از «ما» ، «سو»، «ل» و «ه» و به معنای «جایگاهی که فقر و زشتی در آن راه ندارد» معنا میکند.
بسیاری از پژوهشگران چنین توجیه و روایاتی را صحیح نمی دانند. آنچه صحیح تر به نظر می رسد این است که: ریشه کلمه ماسوله مانند کلمه ماسال (شهری در نزدیکی ماسوله) فارسی است (به معنی مانند کوه) و هسته اصلی مردم ماسوله مانند مردم ماسال تالشی (تیره آریایی ساکن در البرز غربی که نخستین بار با نام کادوسیان در تاریخ ایران به عنوان سپاهیان هخامنشی شناخته شده اند) است؛ حتی عده ای معتقدند مردم ماسوله متمولین ماسال هستند که برای در امان بودن از دزدی و چپاول های دسته های غارتگر که تا اواخر دوره قاجار نیز بسیار رواج داشت، در این ناحیه ساکن شده اند. و معماری ماسوله که متعلق به دوران زند است برای دفاع راحت تر در برابر گروه های چپاولگر مشابه نقاط دیگری در غرب و شمال غربی ایران و خراسان زنجیروار ساخته شده است. و نیز شواهدی چون گویش قدیمی های ماسوله که حتی به فارسی پیش از ورود اعراب بر می گردد؛ مثلا «هفت»، «هپت»، و «اسب»، «اسپ» تلفظ می شود؛ و به «خانه»، «کد» گفته میشود همانطور که در فارسی باستان گفته می شد و مرد را کدوان و زن را کدبانو می گفتند؛ و در واقع می شود گفت ماسوله شهری است با ناگفته ها و ناشناخته های بسیار.
بازار ماسوله
بازار شهر ماسوله به عنوان قلب شهر محسوب می شود. ین بازار در چهار سطح مستقل از هم شکل گرفته که مغازه های سطح پایینی یک طبقه و مغازه های سطح بالایی دو طبقه هستند که در هر طبقه از آن صنایع دستی ماسوله و اقلام جذاب دیگر به فروش می‌رسد. در این بازار روستاییان دست ساخته‌ها و بافتنی‌هایشان یا مربا و ترشی‌های رنگارنگی که در خانه درست کرده‌اند را در آن می‌فروشند.
پارک جنگلی ماسوله
این پارک یکی دیگر از مکان های فوق العاده زیبا و بکر این شهر می باشد.
این پارک در ﻏﺮب ﻓﻮﻣﻦ و 35 ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮی آن واقع شده و با 2400 هکتار مساحت از بزرگترین پارک های این ناحیه محسوب می شود. ﺣﺪاﻗﻞ ارﺗﻔﺎع این پارک 800 ﻣﺘﺮ از ﺳﻄﺢ درﯾﺎ و ﺣﺪاﮐﺜﺮ ارتفاع آن 1800 ﻣﺘﺮ است.
راش، توسکا و فندق از گیاهان متنوع این پارکمی باشند و همچنین گیاهان دارویی و علفی، امکانات رفاهی و آلاچیق و رستوران و دکه هایی که این منطقه دارد، آن را به یکی از گردشگاه های اطراف ماسوله تبدیل کرده است.
موزه مردم شناسی ماسوله
موزه مردم شناسی شهر ماسوله در مدخل ورودی شهر ماسوله قرار دارد. در داخل موزه ماسوله در سه بخش، مجموعه ای از اشیای مربوط به فرهنگ مردم ماسوله به نمایش گذاشته شده است. بخش اول اسناد و وسایل مربوط به صد سال اخیر منطقه ماسوله و اطراف آن است.
بخش دوم و وسایل مربوط به دو قرن اخیر منطقه ماسوله و روستاهای اطراف آن است و بخش سوم نیز وسایل 14 قرن اخیر قرار داده شده است، این اشیاء عبارت از وسایل زندگی مردم و روستاهای اطراف آن که جنس وسایل از چوب، سنگ، شیشه، چرم و کاغذ و … است می باشد.
آبشارهای ماسوله
آبشار کوشم از آن جمله آبشارهایی است که در انتهای دره جنگلی ماسوله و در ارتفاعات این منطقه واقع شده و ارتفاع آن به حدود 30 متر می رسد.مسیر دسترسی به این آبشار با شیبی ملایم و در امتداد رودخانه و در جهت مخالف جریان آب است که پس از حدود یک ساعت کوه پیمایی و گذر از چند آبشار کوچک دیگر، در انتهای تنگه دیواره ای سنگی دیده می شود که آب از بالای آن به پایین فرو می ریزد.
هچنین از دیگر آبشارهای این منطقه می توان به آبشار ماسوله رودخان با ارتفاع بیش از 20 متر، آبشار خرم بو (خربو)، آبشار توریشوم و آبشار لارچشمه نیز اشاره کرد که جلوه ای بسیار زیبا دارند.
برای رسیدن به این منطقه 3 ساعت و نیم کوهپیمایی لازم است اما مناظر زیبایی که در طول مسیر وجود دارد باعث شده آدم به هیچ وجه احساس خستگی نکند و از طبیعت بکر و دست نخورده آن نهایت لذت را ببرد.
قله شاه معلم
میتوان گفت ماسوله یکی از مقصدهای پرطرفدار میان کوهنوردان است؛ زیرا دور تا دور آن را کوه‌های جذاب احاطه کرده‌اند. یکی از این کوه‌های محبوب میان کوهنوردان، قله شاه معلم است که دومین قله بلند گیلان به شمار می‌رود و از ارتفاعی بیش از ۳۰۵۰ متر دارد. قله شاه معلم به نام «ماسوله داغ» نیز میان کوهنوردان ایرانی شناخته میشود. مسافت طولانی و سخت برای در مسیر راهپیمایی کوه به قله و وجود مناظر توصیف‌ناپذیر و زیبا این منطقه را به منطقه‌ای محبوب برای گردشگران، دوست‌داران طبیعت و کوهنوردان تبدیل کرده است.
امام زاده عون بن محمد
ماسوله علاوه بر جاهای دیدنی و تاریخی، اماکن زیارتی نیز دارد. امام‌زاده عون‌بن‌محمد از جمله این بناهای زیارتی است که به قرن دوم یا سوم هجری تعلق دارد؛ بقعه‌ای هشت ضلعی که کتیبه کنده‌کاری شده روی سنگ قبر آن متعلق به سال ۹۶۹ هجری‌قمری است. همچنین اسناد به دست آمده از این بقعه، نشان می‌دهد که این امام‌زاده نوه امیرالمونین، یعنی فرزند «محمد حنیفه»، پسر امام علی (ع) است.
